Người Nga trong con mắt một người Trung Quốc

MỘT NGƯỜI TRUNG QUỐC ĐÃ MÔ TẢ RẤT HAY VÀ CHÂN THỰC VỀ CON NGƯỜI NGA. ĐÂY CŨNG CHÍNH LÀ LÝ DO MÀ TẠI SAO PHƯƠNG TÂY LẠI BÀI NGA ĐẾN CÙNG CỰC NHƯ VẬY?
Mời các bạn cùng đọc và suy ngẫm:

Cả năm trời sống ở Nga, tôi mới hiểu vì sao phương Tây lại sợ đất nước này — và điều đó chẳng liên quan gì đến quân sự

Thiểm Minh Lượng 陕明亮 | BAIJIAHAO (BAIDU) | 30 tháng Mười 2025

Trước khi đến Nga, mọi ấn tượng của tôi về đất nước này đều xây dựng trên những nhãn mác cứng rắn và lạnh lẽo: “dân tộc chiến binh”, cái rét Siberia, Tổng thống Putin quyết đoán, cùng những chiếc xe tăng và tên lửa cứ xuất hiện hoài trên tin tức. Tôi từng nghĩ rằng “nỗi sợ” của phương Tây đối với Nga bắt nguồn từ hình ảnh quân sự cơ bắp ấy.

Vì vậy, khi có cơ hội sống ở Nga một năm, tôi mang theo tâm thế gần như một “phóng viên chiến trường”, muốn tận mắt xem “chất thép” của đất nước này thực sự nằm ở đâu. Tôi đã sống từ sự phồn hoa của Moskva, đến nét nghệ sĩ của Saint Petersburg, thậm chí còn ở lại vài tháng tại khu phố cổ Kazan.

Sau một năm, khi kéo vali rời đi, tôi lại có một đáp án hoàn toàn đảo ngược. Có lẽ điều khiến phương Tây thực sự “sợ” Nga lại không hề là những vũ khí hữu hình ấy, mà là một thứ gì đó sâu xa, vô hình hơn — thậm chí có thể nói là đáng sợ hơn nhiều. Nó ẩn trong ánh mắt của từng người Nga, ẩn trong mảnh đất mênh mông và lịch sử dài đằng đẵng của họ.

__

1. “Triết lý khổ nạn” khiến người ta kính nể: họ không chịu đựng, mà là đang sống

Chúng ta thường nói Nga lạnh, nhưng điều đó thực sự là điều tôi đánh giá thấp nhất trước khi đến đây.

“Cái lạnh” tôi nói ở đây không chỉ là nhiệt độ âm 30 độ — thứ khiến lông mũi bạn đóng băng ngay khi bước ra ngoài, điện thoại cạn pin trong 3 giây. Mà là sức thống trị tuyệt đối của tự nhiên đối với con người. Trong nước tôi (Trung Quốc), mùa đông đến là “chống chọi cái lạnh”: mặc áo phao dày nhất, mở lò sưởi tối đa, co ro trong nhà run rẩy.

Nhưng ở Nga, tôi phát hiện ra họ đang “ôm lấy” mùa đông.

Lần đầu tiên chứng kiến cảnh “bơi mùa đông” (họ gọi là Моржевание), tôi hoàn toàn choáng váng. Giữa dòng sông Moskva, ngay tại một lỗ băng vừa được đục thủng, vài ông chú, bà cô hồn nhiên nhảy ùm xuống như thả bánh bao, quẫy vài cái rồi leo lên mặt đất, da đỏ ửng, vừa lau người vừa cười đùa như chẳng có gì xảy ra. Trên gương mặt họ không có chút đau đớn nào, mà là sự sảng khoái và tận hưởng.

Tôi hỏi người bạn Nga Vadim: “Họ không thấy lạnh sao?” Anh ta nhìn tôi bằng ánh mắt như thể tôi đến từ hành tinh khác, rồi nói: “Đó chính là mùa đông mà. Cơ thể cần cảm nhận nó, bằng không thì coi như chưa sống qua mùa đông.”

Câu nói ấy khiến tôi suy nghĩ rất lâu. Với họ, thiên nhiên khắc nghiệt không phải là “kẻ thù cần đối đầu”, mà là một phần tất yếu của cuộc sống — bạn phải trải nghiệm, cảm nhận, thậm chí hưởng thụ nó. Tư duy ấy lan tỏa ra mọi khía cạnh cuộc sống.

Lịch sử nước Nga chính là bản ghi đầy chiến tranh, nạn đói, cách mạng và biến động. Chuyện bi thảm nối tiếp bi thảm. Nhưng đối với chính người Nga, những khổ nạn ấy đã trở thành ký ức dân tộc và triết lý sống. Họ không theo đuổi “niềm vui nhỏ” như chúng ta vẫn hiểu, cũng không bám víu vào sự an nhàn hay tiện nghi. Hạnh phúc của họ được xây trên nền tảng kiên cường hơn nhiều.

Trong chung cư tôi ở, có một bà lão tên Natasha — Babushka (bà nội) gần 80 tuổi. Bà từng sống qua thời Liên Xô sụp đổ, từng chứng kiến đồng rúp trở thành giấy vụn trong một đêm. Một lần uống trà tại nhà bà, tôi thấy bà cẩn thận chẻ một viên đường thành nhiều mảnh nhỏ, mỗi lần pha chỉ dùng một hạt. Tôi tưởng bà keo kiệt, nhưng bà mỉm cười: “Cứ thế thì vị ngọt kéo dài hơn. Khi khó khăn, chỉ cần một chút ngọt là đủ rồi.”

Bà chưa bao giờ than vãn. Mỗi ngày, bà chống gậy đi chợ, về nhà ngồi bên cửa sổ đọc sách hoặc đan len. Căn phòng đơn sơ, thậm chí cũ kỹ, nhưng sạch bong. Trong ánh mắt bà có một sự bình thản đáng kinh ngạc — không phải cam chịu, mà là “Tôi biết cuộc sống có thể rất tồi tệ, nhưng rồi sao? Tôi vẫn sống tốt.”

Chính sức sống được chắt lọc từ khổ nạn này là điều xã hội tiêu dùng phương Tây hoàn toàn không thể hiểu nổi. Ở phương Tây, ý nghĩa cuộc sống thường được định nghĩa bằng việc theo đuổi hạnh phúc, tránh đau khổ và tận hưởng vật chất. Nhưng người Nga lại nói: “Ý nghĩa cuộc sống nằm ở chính việc ‘sống’ — bất kể hoàn cảnh thế nào.”

Sự bền bỉ tinh thần và sự ít lệ thuộc vào vật chất khiến họ có “khả năng chịu áp lực” đáng sợ. Một dân tộc không sợ sống khổ thì làm sao bạn có thể đánh gục họ bằng cấm vận kinh tế?

__

2. Chủ nghĩa tập thể cực đoan và chủ nghĩa cá nhân cực đoan: một linh hồn dân tộc mâu thuẫn

Nếu có điều gì khó lường hơn thời tiết Nga, thì chính là tính cách người Nga. Họ là những chủ nghĩa tập thể cực đoan, đồng thời cũng là những chủ nghĩa cá nhân cực đoan — hai phẩm chất tưởng như đối lập hoàn toàn lại hòa hợp một cách kỳ lạ trong con người họ.

Nói về chủ nghĩa tập thể: cảm giác thuộc về trong những câu chuyện vĩ đại mạnh đến mức ngột ngạt.

Tôi từng trải qua ngày Chiến thắng 9 tháng 5. Cả Moskva hôm ấy chìm trong biển đỏ. Tôi thấy những cựu chiến binh tóc bạc, ngực đeo đầy huân chương, được giới trẻ dìu dắt, nước mắt rưng rưng. Tôi thấy hàng vạn người dân giơ cao ảnh cha ông hy sinh trong Thế chiến II, hòa vào đoàn diễu hành “Binh đoàn Bất tử”.

Đó không phải tuyên truyền do nhà nước tổ chức, mà là sự thức tỉnh ký ức tập thể xuất phát từ lòng tự nguyện. Chủ nhà tôi — một anh kỹ sư IT bình thường lúc nào cũng ủ rũ — hôm ấy ăn mặc chỉnh tề, cầm ảnh ông nội, nghiêm trang bước trong dòng người. Anh nói với tôi: “Đây không phải để cho ai xem, mà là để nói với con cháu chúng tôi rằng: chúng ta từ đâu đến, và chúng ta là ai.”

Trong bầu không khí ấy, bạn cảm nhận rõ ràng rằng mỗi người Nga đều gắn chặt với lịch sử vĩ đại của đất nước. Họ tự hào chân thành trước mọi thành tựu quốc gia, và đau xót tận xương tủy trước mọi nỗi nhục dân tộc. Sự đồng nhất tập thể mạnh mẽ như thế là điều xã hội phương Tây — vốn đề cao tự do cá nhân và đa nguyên — không hề có. Nó có thể ngay lập tức tập hợp thành một sức mạnh đáng sợ.

Nhưng quay lại đời thường, bạn lại thấy chủ nghĩa cá nhân cực đoan của họ.

Nó thể hiện qua sự vô cảm kiểu “kệ tao” và thái độ coi thường quy tắc. Trên tàu điện ngầm Nga, bạn hiếm khi thấy ai nhường chỗ cho người già — không phải vì họ thiếu tôn trọng, mà vì logic của họ là: “Nếu ông ấy tự đi ra ngoài được, thì sức khỏe vẫn ổn, không cần tôi giúp.” Nếu bạn chủ động nhường chỗ, họ thậm chí có thể cảm thấy bị xúc phạm.

Họ có biên giới xã hội cực rõ ràng: người lạ gần như không trao đổi, và không bao giờ nở nụ cười lịch sự giả tạo. Ban đầu tôi rất không quen, cho rằng họ lạnh lùng thô lỗ. Sau mới hiểu: đó là sự tôn trọng ranh giới – việc của tôi không cần bạn lo, việc của bạn tôi cũng không can thiệp. Cứ an nhiên, đừng làm phiền nhau.

Chủ nghĩa cá nhân ấy còn thể hiện qua niềm đam mê “Dacha” — ngôi nhà nhỏ vùng ngoại ô. Gần như gia đình thành thị nào cũng mơ ước có một “vương quốc riêng” với mảnh vườn nho nhỏ. Cuối tuần, họ lái xe vài tiếng ra Dacha, trồng khoai, trồng dưa chuột, nướng thịt và uống vodka. Mảnh đất nhỏ ấy là thế giới riêng, bất khả xâm phạm.

Sự mâu thuẫn này khiến phương Tây khó hiểu: một dân tộc đoàn kết đến mức gắn bó máu thịt với quốc gia trên bình diện vĩ mô, lại “ích kỷ” và “vô trật tự” đến thế trong đời sống cá nhân. Họ không thể đoán được người Nga trước mặt mình sẽ phản ứng như thành viên tập thể hay cá thể độc lập. Chính sự bất định ấy đã trở thành một dạng răn đe.

__

3. Coi thường “quyền uy” nhưng sùng bái “sức mạnh”: quan niệm quyền lực phức tạp

Điều này, tôi cảm nhận rõ nhất khi làm các thủ tục hành chính và giải quyết việc đời thường. Người Nga có sự bất tín sâu sắc và thái độ coi thường cố hữu đối với những “quyền uy” nhỏ lẻ — như cảnh sát, nhân viên công sở, công chức cấp dưới.

Khi gia hạn giấy đăng ký tạm trú, tôi đã nếm đủ “chủ nghĩa quan liêu kiểu Nga”. Một việc đơn giản, tôi bị đẩy qua ba quầy khác nhau, điền bốn năm tờ đơn với nội dung lặp lại. Nhân viên — một bà tuổi sồn sồn — suốt buổi mặt lạnh như tiền, nói chuyện như thể tôi làm phiền bà ấy đang uống trà. Cả phòng tràn ngập sự trì trệ, hỗn loạn và bực bội.

Người Nga bên cạnh cũng càu nhàu, nhưng họ không phàn nàn về hệ thống, mà trao đổi kinh nghiệm “đi cửa sau”, “nhờ ai làm nhanh hơn”. Với họ, quy tắc là chết, con người là sống — biết cách “vượt qua” những quy tắc ngớ ngẩn mới là trí tuệ sinh tồn, chứ không phải điều đáng xấu hổ. Họ cho rằng những “quyền uy” cấp cơ sở này chỉ đang làm việc máy móc, thậm chí cố tình gây khó dễ — không đáng được tôn trọng.

Tuy nhiên, đối lập hoàn toàn là sự sùng bái gần như mang tính tôn giáo đối với “sức mạnh”.

“Sức mạnh” ấy được cụ thể hóa thành nhà lãnh đạo tối cao — người đại diện quốc gia và thể hiện lập trường cứng rắn trên sân khấu quốc tế. Tôi từng nói chuyện chính trị với nhiều người Nga: tài xế taxi, giáo sư đại học, thanh niên trong quán bar. Họ có thể phàn nàn xăng đắt, lương hưu thấp, đường xá hư hỏng… nhưng hễ nhắc đến Tổng thống “đáp trả cứng rắn” lãnh đạo phương Tây, ánh mắt họ lập tức sáng lên.

Một bác tài từng nói với tôi: “Đó mới là nước Nga của chúng tôi!” — giọng đầy tự hào.

Tôi dần hiểu logic của họ: họ coi thường những “quyền uy” không giải quyết được vấn đề thực tế, chỉ biết rập khuôn, nhưng họ sùng bái “người mạnh” ở đỉnh cao — người có thể giữ vững trật tự và bảo vệ danh dự quốc gia. Bởi họ tin rằng một quốc gia rộng lớn như Nga chỉ có thể tránh tan rã nếu có một trung tâm quyền lực mạnh mẽ. Họ không cần một “người quản lý phụng sự”, mà cần một “thần hộ mệnh”.

Quan niệm quyền lực ấy hoàn toàn trái ngược với lý tưởng phương Tây — “pháp luật tối thượng”, “kiềm chế và cân bằng quyền lực”. Phương Tây không hiểu nổi tại sao một dân tộc vừa nguyền rủa tham nhũng và trì trệ, vừa cuồng nhiệt ủng hộ người tạo ra hệ thống ấy. Họ cho rằng đó là mảnh đất màu mỡ cho chuyên chế — là điều không thể lý giải. Nhưng với người Nga, đó là bài học thực tiễn từ hàng thế kỷ biến động. Chính logic chính trị mà họ không thể hiểu được ấy mới khiến phương Tây cảm thấy bất an và “sợ hãi”.

__

4. Thế giới tinh thần quan trọng hơn thế giới vật chất: một linh hồn không lay chuyển bởi chủ nghĩa tiêu dùng

Nếu “sức mạnh mềm” lớn nhất của phương Tây là văn hóa tiêu dùng, thì Nga có lẽ là một trong những quốc gia có khả năng miễn dịch mạnh nhất trước thứ văn hóa ấy.

Ở Moskva, bạn đương nhiên thấy cửa hàng xa xỉ và trung tâm thương mại lộng lẫy, giới trẻ cũng theo đuổi thời thượng. Nhưng đó chỉ là bề mặt. Đi sâu vào kết cấu xã hội, bạn sẽ nhận ra: sự giàu có vật chất không quan trọng như ta tưởng.

Căn hộ của chủ nhà tôi là kiểu chung cư Xô viết cũ kỹ: thang máy kêu cọt kẹt, hành lang tối om. Đồ đạc trong nhà cũng đã vài chục năm. Nhưng anh ta có một căn phòng — ba bức tường đều là kệ sách chạm trần, chất đầy từ Tolstoy, Dostoevsky, Pushkin đến Bulgakov.

Một lần ăn cơm cùng nhau, tôi dùng iPhone đời mới, trong khi anh xài chiếc điện thoại Android cũ nứt nửa màn hình. Tôi ngại, anh cười, chỉ tay vào kệ sách: “Cái đó (điện thoại) chỉ là công cụ, sẽ nhanh chóng lỗi thời. Nhưng những thứ này — mới là thế giới của tôi.”

Ở Nga, nghệ thuật và văn hóa không phải món trang sức xa xỉ, mà là nhu yếu phẩm. Giá vé nhà hát, phòng hòa nhạc, bảo tàng ở Moskva và Saint Petersburg rẻ đến kinh ngạc. Tôi chỉ mất chưa đến 100 nhân dân tệ (khoảng 14 đô la) đã được xem vở ballet Hồ Thiên Nga tại Nhà hát Mariinsky — một trong những đoàn ballet hàng đầu thế giới. Khán giả có cả những cặp đôi ăn mặc lịch sự, sinh viên trẻ và người về hưu. Khi kết thúc, cả khán phòng đứng dậy vỗ tay không ngớt — hơn 10 phút — diễn viên cúi chào đi cúi chào lại. Sự kính trọng và say mê nghệ thuật ấy là không thể giả tạo.

Người Nga có thể ăn mặc giản dị, lái chiếc Lada cũ kỹ, sống trong khu chung cư Khrushchev, nhưng họ sẵn sàng dành cả buổi chiều suy tư trong bảo tàng, hoặc tranh luận đến khuya với bạn bè về một cuốn sách, một bộ phim. Trong đời sống họ, có một sự theo đuổi tinh thần vượt lên trên vật chất.

Thứ bậc giá trị ấy khiến logic tiêu dùng phương Tây hoàn toàn thất bại ở đây. Bạn khó lòng thuyết phục họ bằng những câu như: “Mua cái này bạn sẽ hạnh phúc hơn”, “Sở hữu thứ kia bạn mới là người thành đạt”. Một dân tộc không dễ bị điều khiển bởi ham muốn vật chất thì nội tâm họ ổn định — và khó bị lay chuyển từ bên ngoài. Chính “sự tự cung tự cấp về tinh thần” ấy có lẽ mới là điều khiến thế giới phương Tây — vốn quen dùng vật chất để định nghĩa tất cả — cảm thấy “sợ hãi” nhất.

__

5. “Chúng tôi là chúng tôi”: niềm tự tin văn hóa chối từ bị định nghĩa

Sống một năm, cảm nhận lớn nhất của tôi là: Nga chưa bao giờ cố “trở thành” ai cả. Họ không như một số nước — vội vàng hội nhập vào hệ thống phương Tây để được “công nhận là quốc gia phát triển”. Họ có một niềm tự tin văn hóa bẩm sinh — thậm chí hơi kiêu ngạo.

Họ hiểu rõ mình không hoàn toàn là châu Âu, cũng không hoàn toàn là châu Á. Họ là chính họ — một nền văn minh độc đáo, trải dài xuyên Âu-Á. Họ tự hào cực độ về lịch sử, ngôn ngữ, văn học và nghệ thuật của mình.

Tôi từng trò chuyện với Anna — một cô gái học lịch sử tại Đại học Saint Petersburg. Tôi hỏi: “Giới trẻ Nga có ao ước cuộc sống ở Mỹ hay châu Âu không?” Cô ấy suy nghĩ rồi trả lời rất chân thành: “Tất nhiên chúng tôi đi du lịch, đi học. Nhưng nói ao ước thì không. Cách sống, cách suy nghĩ của chúng tôi hoàn toàn khác họ. Ví dụ, chúng tôi cho rằng giao tiếp sâu sắc với gia đình, bạn bè quan trọng hơn tham dự một bữa tiệc náo nhiệt; đọc một cuốn sách hay ý nghĩa hơn lướt TikTok cả ngày. Không phải ai đúng ai sai, chỉ là chúng tôi khác.”

Cô ấy kết lại bằng một câu khiến tôi nhớ mãi: “Các bạn phương Tây luôn muốn phân tích chúng tôi, hiểu chúng tôi, gắn mác định nghĩa cho chúng tôi. Nhưng có lẽ, các bạn nên chấp nhận rằng ‘Tâm hồn Nga’ (Русская душа) là để cảm nhận — chứ không phải để hiểu.”

Câu nói ấy soi sáng mọi băn khoăn của tôi.

“Nỗi sợ” của phương Tây đối với Nga, về bản chất, là nỗi sợ trước điều “không thể kiểm soát” và “không thể lý giải”. Họ đang đối mặt với một đối thủ sở hữu sức mạnh quân sự hùng hậu nhưng lại không chơi theo kịch bản của họ; một kẻ thù tinh thần bền bỉ đến mức không sợ cấm vận hay cô lập; một nền văn minh có hệ giá trị và logic sống hoàn toàn khác biệt — và tin tưởng tuyệt đối vào điều đó.

Nó không tìm kiếm sự đồng tình của bạn, không quan tâm đánh giá của bạn, thậm chí chẳng mảy may hứng thú với lối sống của bạn. Nó chỉ lặng lẽ tồn tại ở đó — to lớn, sâu thẳm, phức tạp — như cánh rừng bạch dương vô tận: bạn có thể nhìn thấy nó, nhưng sẽ chẳng bao giờ bước vào được.

Chính cốt lõi văn hóa mạnh mẽ và tư thế chối từ bị định nghĩa ấy — chứ không phải bất kỳ tên lửa liên lục địa nào — mới khiến phương Tây cảm thấy một nỗi lạnh buốt thực sự, từ sâu trong tim. Điều này không liên quan đến quân sự, mà liên quan đến nền tảng của nền văn minh.

__

Mẹo du lịch & di chuyển:

Visa và đăng ký tạm trú: Visa du lịch khá đơn giản. Nhưng sau khi nhập cảnh, bạn phải làm thủ tục đăng ký tạm trú (Миграционный учёт) trong vòng 7 ngày làm việc. Thông thường, khách sạn hoặc chủ nhà nơi bạn ở sẽ hỗ trợ. Đó là một mảnh giấy nhỏ — hãy giữ kỹ, vì khi xuất cảnh có thể bị kiểm tra. Nếu thuê nhà riêng, nhất định phải xác nhận trước với chủ nhà rằng họ có thể làm giúp bạn.

Ngôn ngữ: Học vài chữ cái Cyrillic cơ bản sẽ giúp bạn đọc được tên ga tàu điện ngầm và biển báo — giảm đáng kể độ khó sinh tồn. Ở các thành phố lớn, người trẻ có thể nói tiếng Anh, nhưng đừng kỳ vọng quá cao. Tải ứng dụng hỗ trợ dịch offline (như Yandex Translate) là cực kỳ quan trọng. Các từ cần nhớ: Xin chào (Здравствуйте), Cảm ơn (Спасибо), Xin lỗi (Извините).

Giao thông: Hệ thống tàu điện ngầm ở Moskva và Saint Petersburg vừa là tác phẩm nghệ thuật, vừa là phương tiện di chuyển hiệu quả nhất. Tải ứng dụng Yandex Go — “phiên bản Nga” của Grab + Uber Eats — đặt xe, gọi đồ ăn, giá cả minh bạch, đáng tin cậy hơn nhiều so với vẫy xe đường phố.

Tiền tệ & thanh toán: Dù ở các thành phố lớn, thẻ tín dụng và thanh toán di động khá phổ biến, nhưng ở chợ nhỏ, thị trấn nhỏ hoặc khi đi xe buýt, tiền mặt (rúp) vẫn là vua. Nên mang theo một ít tiền mặt. Thẻ UnionPay của Trung Quốc có thể rút tiền mặt trực tiếp ở nhiều máy ATM.

Ứng xử xã giao: Người Nga bề ngoài lạnh lùng nhưng bên trong ấm áp. Đừng mỉm cười quá mức với người lạ ở nơi công cộng — họ sẽ thấy kỳ quặc. Nhưng nếu được mời đến nhà, nhất định phải mang theo quà nhỏ: một bó hoa (lưu ý: số lẻ — số chẵn dùng cho tang lễ), một chai rượu hoặc hộp sô cô la.

An toàn: Khu trung tâm của hai thành phố lớn khá an toàn, nhưng luôn giữ đồ đạc cẩn thận, đặc biệt ở tàu điện ngầm đông người và các điểm du lịch — kẻ trộm không biên giới. Buổi tối tránh đi một mình đến khu vực hẻo lánh.

Trải nghiệm văn hóa: Đừng chỉ thăm Quảng trường Đỏ và Cung điện Mùa đông. Hãy đặt vé xem ballet hoặc opera qua mạng trước — giá không đắt, nhưng trải nghiệm thuộc hàng thế giới. Đó là cách tốt nhất để cảm nhận “tâm hồn Nga”. ■

Thiểm Minh Lượng 陕明亮 | BAIJIAHAO (BAIDU) | 30 tháng Mười 2025